Khi Tự Nhiên Không Có Bản Ngã

Có một điều kỳ diệu trong thiên nhiên mà tôi luôn ngắm nhìn với lòng ngưỡng mộ: tổ ong. Nó không chỉ là một tập hợp của hàng ngàn cá thể, mà giống như một cơ thể duy nhất, một "siêu cơ thể" không có bản ngã.

Trong tổ ong, không ai ra lệnh, không ai đứng đầu, nhưng mọi thứ lại hoạt động một cách hài hòa đến lạ thường. Khi ong chúa già đi, đàn ong tự biết cần nuôi một chúa mới, không cần ai thông báo, không cần ai họp bàn, mà như thể có một tiếng gọi thầm lặng nào đó. Ong trinh sát tự tìm kiếm và truyền đạt thông tin cho cả đàn bằng những điệu múa vòng tròn hay đường ziczac nhỏ bé chứa đựng cả một bản đồ đường về.

Tôi nhớ một lần đi dạo trong công viên, tôi đứng lặng người nhìn những chú ong nhảy múa quanh các bông hoa dại. Lúc đó tôi chợt nghĩ: "Hình như chúng đang nói chuyện với nhau. Không bằng lời, nhưng bằng một ngôn ngữ vô hình, hiệu quả, chính xác, và chân thật hơn nhiều."

Khi tổ ong quá đông, một phần chúng sẽ tự tách ra để hình thành tổ mới mà không có sự tranh giành hay oán trách, chỉ là một sự điều chỉnh tự nhiên. Không có sự thống trị nào ở đây, chỉ có trí tuệ tập thể được duy trì qua tín hiệu và bản năng sinh học. Mỗi cá thể đều hiểu rõ vai trò của mình, không phải vì được giao phó, mà vì trong chúng vốn đã có sẵn.

Đó là một dạng cân bằng phi bản ngã nơi sự sống tự tổ chức xung quanh một trung tâm chức năng, chứ không phải quyền lực. Tôi nghĩ về điều này thật lâu. Và tôi tự hỏi: phải chăng đây chính là điều chúng ta, con người, đã đánh mất? Chúng ta đã đi xa bao nhiêu từ trạng thái "siêu cơ thể" ban đầu?

Từ thủa ban sơ, tổ tiên chúng ta đã sống hòa hợp với tự nhiên. Người khỏe mạnh đi săn, người khéo léo kết lưới, người nhạy bén canh gác. Mỗi người đảm nhận một vai trò phù hợp với mình, không phải vì được phong chức, mà vì đó là cách họ cống hiến cho cộng đồng. Có lẽ họ không cần hỏi "tôi có quan trọng không?", họ chỉ cần biết mình đang sống, đang thở, đang làm phần việc của mình trong guồng quay chung.

Nhưng rồi đâu đó, có lẽ khi chúng ta bắt đầu đặt tên cho muôn vật, khi học cách đếm và tích trữ, ý thức bản ngã bắt đầu nhen nhóm. Con người bắt đầu so sánh: Tôi có nhiều hơn anh không? Tôi có giỏi hơn chị không? Chúng ta xác lập thứ bậc, xây dựng hệ quy chiếu xã hội dựa trên địa vị, tài sản và tri thức.

Dần dần, trong một hệ thống mà ai cũng muốn trở thành "ong chúa", chúng ta đánh mất kết nối với "tổ ong" bên trong mình. Mỗi người trở thành một hòn đảo, tự cố giữ bờ cõi của riêng mình. Và giữa những hòn đảo ấy, dòng chảy chung, dòng sự sống gắn kết dần dần cạn kiệt.

Sự khác biệt giữa "trung tâm" và "thống trị" cũng là điều tôi thường suy ngẫm. Trong tự nhiên, ong chúa là trung tâm chức năng, không phải "nữ hoàng" thống trị. Bà phục vụ toàn thể bằng năng lượng sinh sản và pheromone gắn kết, một sự hiện diện êm dịu nhưng thiết yếu, giống như trái tim trong cơ thể. Không ai sợ bà, nhưng các chú ong thợ đều hướng về bà một cách tự nhiên.

Nhưng trong xã hội con người, lãnh đạo thường được hiểu là người nắm quyền, người ra lệnh, chứ không phải người phục vụ cho chức năng tổng thể. Chúng ta quên mất rằng, sức mạnh thật sự không nằm ở việc thống trị, mà ở việc nuôi dưỡng. Hệ quy chiếu xã hội vì thế bị đảo ngược, từ phục vụ sự sống sang việc sử dụng sự sống để củng cố bản ngã. Và trong sự đảo ngược ấy, chúng ta mất đi sự kết nối, mất đi cái ấm áp của việc thuộc về một chỉnh thể lớn hơn.

Khi chúng ta tách khỏi bản thể, chúng ta bắt đầu tìm kiếm giá trị qua hệ quy chiếu xã hội. Chúng ta hỏi: Người ta nghĩ gì về tôi? Tôi có đủ giỏi không? Tôi có xứng đáng không? Tôi có lập dị không khi không làm theo những gì đa số người làm? Những câu hỏi ấy giống như những sợi dây vô hình buộc chặt ta vào một cái khung không ngừng di chuyển.

Nhưng trong bản thể thật, giống như ong trong đàn, không ai phải chứng minh mình là ai. Ong thợ không ganh tị với ong chúa, ong chúa không tự cao vì vai trò của mình. Cả đàn cùng vận hành vì dòng sống chung, không cần danh xưng, không cần xác nhận từ bên ngoài. Mỗi chú ong đơn giản chỉ...sống.

Và con người, khi quay về bản thể tĩnh lặng bên trong, cũng có thể chạm đến trạng thái đó. Không cần trở thành ai cả, chỉ cần sống đúng nhịp của sự sống trong mình.

Tôi thường nhớ về những cuối tuần mùa đông ở Canada. Ngoài trời âm độ, tuyết rơi trắng xóa. Một mình nơi đất khách quê người, xa cách gia đình, có thể nhiều người sẽ nghĩ rằng tôi cô đơn lắm, nhưng lạ thay, tôi lại cảm thấy ấm áp và bình an đến lạ kỳ.

Chỉ cần pha một ly cà phê nóng, ngồi bên cửa sổ, nhìn những bông tuyết rơi lặng lẽ. Nhâm nhi từng ngụm, cảm nhận hơi ấm lan tỏa trong lòng bàn tay, ngắm cây cối đứng im trong tuyết trắng, không cần làm gì, không cần đi đâu. Chỉ đơn giản là ở đó, thở, và cảm nhận dòng chảy thời gian, chậm rãi, êm đềm, không vội vã.

Trong những khoảnh khắc ấy, tôi không cần phải chứng minh điều gì, tôi không cần được ai công nhận. Tôi chỉ là một phần nhỏ bé của thế giới này, như một bông tuyết trong trời đông, như một chú ong trong đàn, vừa đủ, trọn vẹn, và thuộc về.

Tôi đã tìm thấy sự hòa hợp và bình yên trong tâm hồn. Không phải vì tôi có được gì thêm, mà vì tôi buông bỏ được cái nhu cầu phải "có thêm" ấy. Và trong sự buông bỏ đó, tôi nhận ra: mình vốn đã đủ từ rất lâu rồi.

Giống như những chú ong trở về tổ khi hoàng hôn buông xuống. Chúng không tự hỏi: "Hôm nay mình đã làm đủ tốt chưa?" Chúng chỉ biết rằng chúng đã bay, đã sống trọn vẹn một ngày. Và ngày mai, khi mặt trời lại lên, chúng sẽ lại bay đi, không phải vì chúng phải làm thế, mà đơn giản vì đó là nhịp chảy tự nhiên bên trong chúng.

— Q